H
θεωρία της προσκόλλησης αναπτύχθηκε από το Βρετανό ψυχαναλυτή John Bowlby και στη συνέχεια ελέγχθηκε πειραματικά με βρέφη από την ψυχολόγο Mary Ainsworth. Με βάση αυτή, ο τρόπος με τον οποίο οι γονείς ανταποκρίνονται στις ανάγκες του βρέφους καθορίζουν το πώς αυτό αντιλαμβάνεται και συμπεριφέρεται απέναντι στους σημαντικούς άλλους από την πρώιμη αυτή κιόλας ηλικία. Σε αδρές γραμμές, η έγκαιρη, κατάλληλη και με ευαισθησία ανταπόκριση στις ανάγκες του βρέφους συνεπάγεται ασφαλή προσκόλληση, ενώ η ελλειμματική, ασταθής ή αντιφατική φροντίδα συνδέεται με μορφές ανασφαλούς προσκόλλησης.
Όταν τα πράγματα εξελίσσονται ομαλά, ο συναισθηματικός δεσμός με το βασικό πρόσωπο φροντίδας λειτουργεί σαν ασφαλής βάση από την οποία τα βρέφη μπορούν να εξερευνήσουν με ασφάλεια τον έξω κόσμο. Αυτός ο πρωταρχικός δεσμός προσκόλλησης συνεχίζει όμως να επηρεάζει τα άτομα και στην ενήλικη ζωή και παίζει, μεταξύ άλλων, πρωταγωνιστικό ρόλο στο πεδίο των ερωτικών σχέσεων και στην επιλογή ερωτικού συντρόφου. Το ενήλικο ύφος σύναψης δεσμού αναφέρεται σε στάσεις, απόψεις και προσδοκίες που έχουν τα άτομα για τον εαυτό τους, τους άλλους και τις διαπροσωπικές σχέσεις και καθορίζει τον τρόπο με τον οποίο ενεργούν μέσα σε αυτές. Έχουν κατηγοριοποιηθεί τέσσερα είδη προσκόλλησης:
- Ασφαλής: Οι ενήλικες με ασφαλές ύφος σύναψης δεσμού αισθάνονται ασφάλεια να βασιστούν στους συντρόφους τους και νιώθουν άνετα όταν οι σύντροφοι τους βασίζονται σε αυτούς. Εκφράζονται με ευκολία και ανταποκρίνονται με επάρκεια στις ανάγκες των άλλων στις ερωτικές τους σχέσεις.
- Αγχώδης: Τα άτομα αυτά φοβούνται την εγκατάλειψη, αναζητούν εγγύτητα και εξαρτώνται υπερβολικά από τους συντρόφους τους. Μπορεί να νιώθουν άγχος και ανασφάλεια όταν ο σύντροφός τους δεν είναι διαθέσιμος ή είναι απόμακρος, αναζητώντας συνεχώς επιβεβαίωση.
- Αποφευκτική: Τα άτομα με αποφευκτικό ύφος σύναψης δεσμού δεν αισθάνονται άνετα με τη συναισθηματική εγγύτητα και την οικειότητα. Εκτιμούν ιδιαίτερα την ανεξαρτησία και την αυτονομία τους και τείνουν να αποστασιοποιούνται σωματικά ή συναισθηματικά όταν οι σχέσεις γίνονται πολύ στενές ή απαιτητικές.
- Αποδιοργανωμένη: Στην αποδιοργανωμένη προσκόλληση, τα άτομα εμφανίζουν ασταθή και αντιφατική συμπεριφορά μέσα στην ερωτική σχέση, την οποία από τη μία επιθυμούν και από την άλλη φοβούνται. Θέλουν να έρθουν κοντά με τους άλλους, αλλά δεν τους έχουν εμπιστοσύνη και συμπεριφέρονται χαοτικά.
Πολύ συχνά στη θεραπεία παρατηρώ ότι άτομα με αγχώδες ύφος σύναψης δεσμού έλκονται ιδιαίτερα και συνάπτουν ερωτικές σχέσεις με άτομα με αποφευκτικό ύφος και το αντίστροφο, παρόλο που είναι εμφανής η ασυμβατότητα που υπάρχει ανάμεσα στις ανάγκες και τις συμπεριφορές αυτών των δύο τύπων συντρόφων. Για παράδειγμα, τα αγχώδη άτομα αντιμέτωπα με μία απειλή, διαφωνία ή αντιπαράθεση μέσα στην ερωτική σχέση, κυνηγούν τον αποφευκτικό σύντροφο σε μία προσπάθεια να αποκαταστήσουν την εγγύτητα μεταξύ τους. Ο αποφευκτικός σύντροφος όμως, συνηθίζει να απαντά με απομάκρυνση στις απαιτήσεις του αγχώδους για οικειότητα, με αποτέλεσμα η άλλη πλευρά να βιώνει έντονο φόβο εγκατάλειψης. Η συναισθηματική απόσταση του αποφευκτικού συντρόφου αυξάνει την ανασφάλεια του αγχώδους που για να καθησυχαστεί, αρχίζει να πιέζει για περισσότερη φροντίδα και στοργή. Με τη σειρά του ο αποφευκτικός δυσανασχετεί όλο και πιο πολύ, διώχνοντας τον αγχώδη ακόμα πιο μακριά. Η δυναμική αυτή οδηγεί σε ένα φαύλο κύκλο συμπεριφορών επιδίωξης από τη μία πλευρά και απόσυρσης από την άλλη, όπου τελικά κανείς από τους δύο συντρόφους δεν ικανοποιεί τις ανάγκες του μέσα στην ερωτική σχέση.
Γιατί λοιπόν γοητεύονται μεταξύ τους άτομα με τόσο διαφορετικά χαρακτηριστικά; Η βαθιά έλξη που νιώθουν πηγάζει από την ασυνείδητη επιθυμία τους να ικανοποιήσουν ανεκπλήρωτες συναισθηματικές ανάγκες από την πρώιμη παιδική ηλικία. Έτσι, στην αρχή μίας σχέσης, οι αγχώδεις σύντροφοι έλκονται από την ασφάλεια και τη συνέπεια στη συμπεριφορά των αποφευκτικών, οι οποίοι αποτελούν ταυτόχρονα μία πρόκληση για εκείνους ώστε να πετύχουν τη συναισθηματική σύνδεση που αποζητούν. Επιπλέον, τα αγχώδη άτομα αισθάνονται θαυμασμό για εκείνα με αποφευκτικό ύφος σύναψης δεσμού, καθώς είναι πιο αποστασιοποιημένα και ανεξάρτητα, ποιότητες που θα ήθελαν και τα ίδια να διαθέτουν.
Από την άλλη πλευρά, τα άτομα με αποφευκτική προσκόλληση έλκονται από αγχώδεις συντρόφους επειδή αυτοί τους προσφέρουν μεγάλες ποσότητες αγάπης, οικειότητας και ζεστασιάς, κάτι που τις περισσότερες φορές δεν βίωσαν μεγαλώνοντας. Γοητεύονται από την εξαρτητική συμπεριφορά και την παιδικότητα στον τρόπο προσέγγισης των αγχωδών γιατί είναι αυτές ακριβώς που καταπίεσαν οι ίδιοι από μικρή ηλικία. Συνήθως ως αποτέλεσμα παραμέλησης ή εγκατάλειψης που έζησαν ως παιδιά, τα άτομα αυτά έμαθαν να απομακρύνονται και να αποσύρονται προκειμένου να προστατεύσουν τον εαυτό τους από κάθε μορφή απόρριψης.
Στις ερωτικές σχέσεις ωστόσο, αυτό που μας έλκει αρχικά στο άλλο άτομο είναι και αυτό που μας απομακρύνει με την πάροδο του χρόνου, καταλήγοντας στο τέλος της σχέσης. Κάτι τέτοιο ισχύει και στη περίπτωση των αγχωδών και των αποφευκτικών συντρόφων. Όσο οι αγχώδεις βρίσκονται αντιμέτωποι με μία απειλή εγκατάλειψης από τους αποφευκτικούς τόσο πανικοβάλλονται και διεκδικούν ακόμα περισσότερη προσοχή. Και όσο οι αποφευκτικοί, οι οποίοι εκ φύσεως βρίσκονται σε επιφυλακή για σημάδια καταπίεσης που μπορούν να τους στερήσουν την αυτονομία τους, πιέζονται από τον αγχώδη σύντροφο τους, τόσο περισσότερο τον περιφρονούν. Αυτός ο ατέρμονος κύκλος συναισθηματικής απομάκρυνσης και επαναπροσέγγισης, προκαλεί άγχος, αστάθεια, απογοήτευση και δυσαρέσκεια στους συντρόφους και τελικά, τη διάλυση της σχέσης.
Πώς θα μπορούσαν όμως τα πράγματα να εξελιχθούν διαφορετικά μέσα στην ερωτική σχέση μεταξύ ατόμων με αγχώδες και αποφευκτικό ύφος σύναψης δεσμού; Αρχικά, η εκπαίδευση των ερωτικών συντρόφων σχετικά με το δικό τους ύφος σύναψης δεσμού και η κατανόηση του τρόπου με τον οποίο αναπτύχθηκε, πυροδοτείται μέσα στη σχέση και επηρεάζει τις σκέψεις, τα συναισθήματα και τις πράξεις τους, μπορεί να τους βοηθήσει να κατανοήσουν καλύτερα τη συμπεριφορά τους, καθώς και εκείνη του άλλου ατόμου. Με τη βοήθεια ενός επαγγελματία ψυχικής υγείας, κάτι τέτοιο μπορεί στη συνέχεια να εξελιχθεί παραπάνω ώστε να μάθουν οι σύντροφοι πιο αποτελεσματικές στρατηγικές για τη διαχείριση του ύφους σύναψης δεσμού τους, καταλήγοντας σε αύξηση της προβλεψιμότητας εντός της σχέσης.
Έπειτα, είναι γνωστό ότι το κλειδί για μία επιτυχημένη σχέση είναι η αποτελεσματική επικοινωνία μεταξύ των μελών του ζευγαριού. Μία τέτοια επικοινωνία προϋποθέτει την ευαλωτότητα, δηλαδή το να εκφράζει κανείς ανοιχτά και με ειλικρίνεια από που προέρχονται τα συναισθήματα και οι φόβοι του, βοηθώντας την άλλη πλευρά να καταλάβει γιατί αντιδρά με αυτό τον τρόπο. Για παράδειγμα, οι αγχώδεις συχνά αντί να πουν στον σύντροφό τους ξεκάθαρα τι χρειάζονται από τη σχέση και πώς τους κάνουν να νιώθουν με τη συμπεριφορά τους, καταφεύγουν σε παράπονα, επικρίσεις και απαιτήσεις. Από την άλλη, οι αποφευκτικοί δεν επικοινωνούν το πώς αισθάνονται πραγματικά και απλά απομακρύνονται, με αποτέλεσμα να φαίνεται στους συντρόφους τους ότι δεν νοιάζονται καθόλου, ενώ ουσιαστικά μπορεί να είναι αγχωμένοι και να θέλουν να αποφύγουν τη σύγκρουση.
Είναι σημαντικό να αναφέρουμε ότι το ύφος σύναψης δεσμού δεν είναι μία παγιωμένη δομή, αλλά δύναται να αλλάξει ανάλογα με τις συνθήκες και τις σχεσιακές εμπειρίες των ανθρώπων. Συνεπώς, το πιο βασικό βήμα που θα μπορούσαν να κάνουν τα άτομα με ανασφαλές ύφος σύναψης δεσμού είναι να ξεκινήσουν ψυχοθεραπεία. Έτσι, θα κατανοήσουν πώς αυτό δημιουργήθηκε και πώς επηρεάζει διάφορες πτυχές της καθημερινής τους ζωής, όπως η αυτοεικόνα, οι ερωτικές σχέσεις, η σεξουαλική ζωή, οι φιλίες, η καριέρα και η γονεϊκότητα. Επενδύοντας στη θεραπεία, μπορούν να κατακτήσουν εργαλεία, τεχνικές και δεξιότητες ώστε να τροποποιήσουν το ύφος σύναψης δεσμού τους και να οικοδομήσουν ένα ασφαλή τρόπο να συνδέονται με τους άλλους.
Πέρα από τα παραπάνω, μέσα στη θεραπευτική σχέση τόσο οι σύντροφοι ως μεμονωμένα άτομα όσο και ως ζευγάρι, μπορούν να μάθουν να ρυθμίζουν τα συναισθήματά τους, να μοιράζονται αποτελεσματικά τις ανάγκες και τις επιθυμίες τους και να διατηρούν υγιή όρια στις σχέσεις τους. Επιπλέον, μπορούν να βοηθηθούν στην οικοδόμηση μιας θετικής εικόνας εαυτού και στη βελτίωση της αυτοεκτίμησης τους, οι οποίες είναι καθοριστικές μεταβλητές στη δημιουργία ασφαλών δεσμών και ικανοποιητικών σχέσεων.
Κλείνοντας, εάν θέλει κανείς να εργαστεί με έναν επαγγελματία ψυχικής υγείας για να αποκτήσει ένα ασφαλές ύφος σύναψης δεσμού, μπορεί να χρειαστεί χρόνο, υπομονή και προσπάθεια, αλλά όπως φαίνεται και από τα παραπάνω, τα οφέλη είναι πολυάριθμα και εκτείνονται σε όλες τις πτυχές και τις σχέσεις της ζωής του ατόμου.
